Wat maakt nou dat sommige groepen geweldig voelen en tot mooie uitkomsten leiden, terwijl we andere groepen als stroperig, saai of ronduit vervelend ervaren? Dat is een belangrijke vraag. Voor ons persoonlijk welbevinden, want verbondenheid is een essentiële menselijke basisbehoefte om te floreren. Maar het is ook cruciaal voor de problemen en uitdagingen van deze tijd: we zullen moeten samenwerken.

Om die samenwerking tot een succes te maken, is er een gezonde balans nodig tussen ieders individuele wensen en de gedeelde doelen van de groep. Dat is niet vanzelfsprekend: denk maar aan de ‘lifters’ die weinig bijdragen maar wel profiteren, of een dwingende groep (of groepsleider) die geen ruimte laat voor persoonlijke voorkeuren. Je kunt dan makkelijk denken: ‘Mensen kiezen uiteindelijk altijd voor zichzelf, dus we hebben strenge regels en een sterke leider nodig.’ Tegelijk wringt dat en missen we dan onze autonomie. We willen vooral dat ánderen bijgestuurd worden. Het tegenovergestelde kan ook: ieder voor zich. Je krijgt vrijheid en verantwoordelijkheid waar je op wordt afgerekend, zonder dat er daadwerkelijke samenwerking nodig is.

Jenny Blaauwbroek en Matthijs Steeneveld schreven onlangs samen het boek Teamkracht met Prosocial. Zij geloven dat het ook anders kan. In onze evolutie zijn wij mensen gegroeid om samen te leven en te werken. Ook al lijkt soms het mensbeeld te overheersen dat anderen altijd kiezen voor eigenbelang, eigenlijk zijn we óók heel goed in samenwerken. Met het boek willen ze jou en jouw groep helpen om prosociaal samen te werken. Zo realiseren jullie je gezamenlijke doelen om je buurt, werk of de wereld een beetje beter te maken, met gezonde aandacht voor ieder individu. Dat is direct een duurzame vorm van teamwerk, omdat het voor alle betrokkenen iets waardevols oplevert.

Prosociaal gedrag, wat is dat?
Gedrag tussen mensen kun je indelen van schadelijk voor anderen tot helpend voor anderen. Het ene uiterste is asociaal gedrag waarbij je anderen moedwillig schade toebrengt. Bij egoïstisch gedrag kies je puur voor jezelf en maakt het je niet uit of je een ander schaadt. Bij eigenbelang is er geen sprake van het kwetsen van anderen, maar de omgeving heeft er ook geen voordeel van. Het andere uiterste is altruïstisch gedrag, waarbij je de ander helpt ten koste van jezelf. Tussen eigenbelang en altruïsme vind je prosociaal gedrag. Hierbij help je anderen, maar denk je ook aan jezelf. Idealiter gaan het groepsbelang en het eigenbelang samen bij prosociaal gedrag. Je doet iets voor de groep en dat is (direct of indirect) ook goed voor jou.


Van eigenbelang naar betekenisvol samenwerken
Kijk eens eerlijk naar hoe je jezelf gedraagt in allerlei groepen. Wanneer cijfer je jezelf weg? En wanneer kies je egoïstisch voor jezelf? Waarschijnlijk herken je de meeste vormen van (a)sociaal gedrag wel. Het is goed om je te realiseren dat dit allemaal heel menselijk gedrag is. Mensen zijn zelden alleen maar altruïstisch, of alleen maar egoïstisch. Je vergeet je eigen grenzen wellicht voor je kinderen, voor je cliënten of vanwege die deadline. Je raffelt een taak af omdat je denkt dat de anderen er ook de kantjes van af lopen of je doet het lekker op je eigen manier, want die vind jij beter. Zo doen andere mensen ook. De uitdaging als groep is om een goede groepssfeer en manier van samenwerken te creëren die prosociaal gedrag aanmoedigt. Dat is waar dit boek je bij wil helpen, met de methode van Pro-Social om zo prosocialer samen te leven en te werken met andere mensen.

Handvatten om met je team meer prosociaal samen te werken
ProSocial is een inspirerend en gefundeerd gedachtegoed, ontwikkeld door Paul Atkins, David Sloan Wilson en Steven Hayes. ProSocial bestaat uit een aantal onderdelen en is gebaseerd op verschillende wetenschapsgebieden – economie, evolutie en psychologie. Vanuit de psychologie wordt er o.a. gebruik gemaakt van Acceptatie en Commitment Therapy (ACT) om jou en je groep te helpen om de koers te bepalen en elkaar aan de gemaakte afspraken te houden. De ACT-matrix van Kevin Polk wordt hierbij gebruikt als concrete tool om het team te helpen te focussen op een gemeenschappelijk doel:


Daarbij is er aandacht voor waar het team voor weg wil (en welk gedrag daarbij hoort, bijvoorbeeld vanuit angst voor afwijzing gaan terugtrekken), alsook aandacht voor waar het team naartoe wil (inclusief bijpassend gedrag, bijvoorbeeld overleggen vanuit de waarde plezierig samenwerken).

Daarnaast wordt er gebruik gemaakt van acht principes van nobelprijs winnende econoom Elinor Ostrom. Een groep mensen die prosociaal weet samen te werken, blijkt te voldoen aan deze principes. Deze acht principes geven je handvatten om een goede basis te leggen om met je eigen team zo te werken. De principes zijn:
1. Gedeelde identiteit en een gemeenschappelijk doel (purpose).
2. Eerlijke beloning en waardering voor de geleverde inzet.
3. Meebesluiten.
4. Elkaar laten weten wat we doen.
5. Elkaar aanspreken op helpend én niet helpend gedrag.
6. Snelle conflictoplossing.
7. Bevoegdheid om zelf afspraken te maken.
8. Onderhouden van goede contacten en samenwerken met andere groepen.

Tot slot zijn er allerlei stappen en werkvormen die je helpen om die principes in de praktijk te brengen. Denk bijvoorbeeld aan een constructieve manier om irritaties te bespreken of een oefening om het gezamenlijke doel helder te krijgen. We werken met een ProSocial Canvas om de principes voor jullie groep vast te leggen.

Voor ProSocial geldt hetzelfde als voor zwemmen: heel goed snappen hoe het werkt, betekent niet dat het doen lukt. Ga vooral aan de slag! Verwacht niet dat alles direct lukt – dat hoeft ook niet. ProSocial is een doorlopend proces, niet iets wat je op een gegeven moment ‘af’ hebt als jullie weten hoe jullie de principes moeten invullen. Het gaat uiteindelijk om het prosociale gedrag dat je inzet om jullie gezamenlijke doelen – jullie purpose – te realiseren.

Wil je meer lezen over dit thema? Jenny & Matthijs schreven hier vorig jaar ook een artikel over voor Tijdschrift Positieve Psychologie, welke gratis door hun beschikbaar gesteld. En natuurlijk kunnen wij hun recent verschenen boek: Teamkracht met ProSocial – Van Eigenbelang naar Betekenisvol Samenwerken van harte aanbevelen! Deze is voor 24,95 te koop bij Managementboek.


N.B. Dit betreft een bewerkte versie van een artikel dat eerder verscheen bij Boom.