Onlangs kreeg ik via LinkedIn de vraag of ik in een paar regels het verschil zou kunnen uitleggen tussen Waarden, Doelen & Behoeften. Een interessante vraag, waar ik graag deze blog aan besteed – om te pogen hierop een antwoord te geven vanuit een ACT-perspectief.

Doelen:
Doelen zijn concrete dingen waar je naar streeft in de toekomst. Je kunt doelen concreet behalen, afvinken (of als het niet lukt, er een kruis door zetten). Doelen kunnen verschillende onderliggende drijfveren hebben waaronder pijn (wat je NIET wil in je leven), behoeften, alsook waarden (wat je WEL wil in je leven). Het risico van een doelgericht / resultaat gericht leven, is dat je vooral bezig bent met de toekomst en minder aandacht hebt voor het hier nu. En zodra je jouw doel hebt bereikt, ben je even stuurloos – moet je weer op zoek naar een nieuw doel. Ook zijn doelen kwetsbaar voor mentaal zwaar weer (angst, somberheid, etc) – ze kunnen al snel leeg en betekenisloos voelen. Tenslotte kunnen doelen ver af komen te staan van een betekenisvol leven: je kunt zo heel succesvol zijn en tegelijk alsnog doodongelukkig zijn met je leven. Nu is het uiteraard niet zo, dat het stellen van doelen per definitie ‘slecht’ is. Je kunt namelijk ook doelen stellen vanuit jouw persoonlijk waarden (en zodra je hier dan ook concreet actie op onderneemt, noemen we dit binnen ACT Toegewijd Handelen).

Waarden:
Waarden betreffen de dingen die jij fundamenteel belangrijk vindt, die jouw gedrag in het hier en nu richting kunnen geven. Het betreft hier ook een bewuste keuze, iets waar jij als persoon voor wil gaan staan. Waarden geven vaak meer houvast dan doelen en zijn ook minder kwetsbaar voor het eerder genoemde mentale zware weer. Het betreffen jouw fundamentele drijfveren, datgeen wat jouw leven betekenis geeft. In tegenstelling tot een doel, kun je een waarde echter niet behalen / afvinken (bijvoorbeeld eerlijkheid, deze kun je niet afvinken / bereiken), je bent er nooit mee klaar. Het geeft je elke dag opnieuw richting om je acties op af te stemmen – waarbij je zelf de keuze hebt om ernaar te handelen (of niet). Je zou waarden kunnen zien als jouw interne persoonlijke kompas, die je richting blijft geven op jouw levensreis.

Behoeften:
Het onderwerp behoeften wordt binnen ACT niet zo expliciet uitgewerkt. Dus daarmee reist eerst vraag: hoe definieer je behoeften (en wat is het verschil met wensen, iets voor een andere keer…)? Een behoefte zou kunnen worden gedefinieerd als een ongewenste discrepantie tussen een actuele situatie en een gewenste situatie. Daarbij kan dit zowel gaan over fysieke behoeften als psychologische behoeften, welke we van nature graag zien vervuld. Er is overlap tussen de concepten behoeften en waarden, op het punt dat beiden in het hier en nu richting kunnen geven aan ons gedrag. Er zijn echter ook verschillen: behoeften kun je vervullen waarna ze geen richting meer geven in je leven. Waarden kun je niet ‘vervullen’ ze blijven relevant voor je – ze zijn duurzamer en blijven richting geven. Een ander belangrijk verschil betreft het feit dat een behoefte niet in lijn hoeft te liggen met jouw persoonlijke waarden.

Graag demonstreer ik dit met een persoonlijk voorbeeld:
Een van mijn persoonlijke waarden is gezondheid – waarbij een van mijn concrete doelen is om wekelijks op de woensdagen met een vriend een rondje te gaan wielrennen in het Limburgse Heuvelland (Toegewijd Handelen). Nu is het zo, dat ik op sommige woensdagen daar helemaal niet zoveel zin in heb (no offence Jeroen), dat ik moe ben en dat ik behoefte voel om lekker op de bank een serie te kijken. In dit geval liggen mijn waarden en behoeften niet op één lijn en is het aan mij een keuze te maken. Daarbij kies ik er (gelukkig) meestal voor om niet te gaan voor de directe behoeftebevrediging (op de bank blijven hangen en een serie kijken), maar alsnog op de fiets te stappen om te werken aan mijn waarde gezondheid. Waarden stellen ons dus ook in staat, om niet te gaan voor de korte termijn beloning maar te investeren in de lange(re) termijn.

Het is dus zo, dat behoeften, waarden en doelen op één lijn kunnen liggen. Dit is echter zeker niet vanzelfsprekend, behoeften kunnen ook voortkomen uit ongemak of pijn, waardoor deze niet in lijn hoeven te liggen met de waarden. En ditzelfde geldt voor doelen: deze kunnen gebaseerd zijn op fundamentele persoonlijke waarden – echter ook op basis van pijn. Vanuit ACT gebruiken we Waarden dan ook als anker voor ons gedrag, zodat wij ons gedrag afstemmen op wat écht belangrijk voor ons is (zelfs als we er eigenlijk even geen zin in hebben).

N.B. ACT-expert Russ Harris heeft een leuke video gemaakt over het verschil tussen waarden en doelen, deze is HIER te bekijken.