Wie bekend is met Acceptance and Commitment Therapy (ACT), heeft als het goed is ook enige bekendheid met de onderliggende theorie, de Relational Frame Theory (RFT). Wat echter minder gangbare kennis is, is dat de RFT weer is gebaseerd op het werk van B.F. Skinner.

Het laatste nummer van het Tijdschrift voor de Gedragstherapie (Nummer 4, December 2023), betreft een themanummer geheel gewijd aan de belangrijkste theorieën en concepten van Skinner: operante conditionering, contingentie en selectie, regelgeleid gedrag en verbaal gedrag.

Hoewel alle artikelen in dit themanummer zeer de moeite waard zijn om te lezen, willen we in dit blog graag één artikel eruit lichten dat een fundamenteel ACT-thema aankaart: namelijk het artikel van de Houwer en Boddez welke stilstaat bij het belang van regelgeleid gedrag.

Skinner is waarschijnlijk het meest bekend vanwege zijn onderzoek naar de operante conditionering: leren op basis van bekrachtiging. Deze manier van leren is zowel van toepassing op mensen als dieren. Echter Skinner erkende ook, dat het gedrag van mensen soms afweek van deze directe bekrachtigingsprincipes. Daarbij introduceerde hij een tweede manier van leren, uniek voor mensen – namelijk leren door het leggen van relaties wat leidt tot regelgeleid gedrag. Deze regels kunnen we leren vanuit directe ervaring met onze omgeving, of creëren we door met ‘talige’ verbanden te leggen tussen gedrag en onze omgeving. Bijvoorbeeld, we kunnen op basis van directe ervaring leren dat de straat oversteken gevaarlijk kan zijn omdat we moeten wegspringen van een voorbijrijdende auto. We leren dan uit te kijken naar aankomende auto’s. Of we kunnen leren door de regel/instructie ‘Kijk eerst naar links en rechts om te zien als er een auto komt aanrijden. Blijf staan als dat zo is en steek over wanneer de baan vrij is’.

Hoewel het concept van regelgeleid gedrag een zeer belangrijk element is in het werk van Skinner, heeft hij nooit uitgewerkt hoe deze ‘talige’ relaties (i.e. regels) tot stand kwamen of hoe deze regels kunnen leiden tot handelen (het opvolgen van de regel als deze overeenkomt met stimuli uit de omgeving, bijvoorbeeld willen oversteken bij een straat). De Relational Frame Theory (RFT), ontwikkeld door Hayes en collega’s heeft een antwoord trachten te vinden op deze vragen. Het laat zien op welke wijze regels geleerd kunnen worden doordat wij mensen in staat zijn om relaties te leggen tussen stimuli, zonder deze direct in de praktijk te hebben hoeven ervaren (i.e. indirect leren). En hoe deze regels in relatie worden gebracht met omgevingsstimuli, zodat deze in staat zijn om ons handelen te ‘sturen’ (opvolgen van de regels). RFT laat dus zien hoe onze unieke menselijk taal en cognitie het mogelijk maakt om middels regels ons handelen te laten leiden, los van de directe ervaring met de omgeving.

Met andere woorden, RFT benadrukt dat mensen niet reageren op hun ‘objectieve’ omgeving, maar op basis van de ‘subjectieve betekenis’ die deze omgeving heeft verkregen door de aanwezige regels van het individu. Zo kan bijvoorbeeld een neutrale omgeving van een park angst oproepen, als je eerder die dag hebt gehoord dat daar onlangs iemand is lastig gevallen. Hoewel je zelf geen directe negatieve ervaring hebt opgedaan in het park, is er middels taal en cognitie nu wel een relatie gelegd tussen het park en gevaar.

Menselijk gedrag wordt dus niet alleen bepaald door de feitelijke bekrachtigers in de omgeving, maar wordt ook gestuurd door regelgeleid gedrag welke voortkomt uit onze unieke talige vermogens.

In bovenstaande blog hebben we gepoogd om het centrale thema van dit artikel op een zo toegankelijk mogelijke manier voor het voetlicht te brengen. Graag willen je we jullie warm uitnodigen om het volledige artikel: Over Skinner, regelgeleid gedrag en relational frame theory van Jan de Houwer en Yannick Boddez te lezen. Deze heeft het Tijdschrift van Gedragstherapie HIER gratis als open access artikel beschikbaar gesteld.

Door: Tim Batink & Roy Thewissen.