In dit gastblog* zal Psychosomatisch Fysiotherapeut Suzanne Dear zich focussen op de toepassing van Acceptance and Commitment Therapy (ACT), in de context van de fysiotherapie.
Fysiotherapeut als probleemoplosser:
Als fysiotherapeut is de kans groot dat de (primaire) doelstelling voor de behandeling ligt rondom reductie van klachten die zich in het lichaam van de cliënt manifesteren. Het woord: fysiotherapeut, is in het hoofd van de cliënt vaak gefuseerd met een beeld van een sportief/actief persoon die alles uit de kast haalt om de cliënt te helpen om van zijn klachten af te komen. Dit beeld leeft waarschijnlijk ook in vele hoofden van de fysiotherapeuten zelf en daar is natuurlijk niks mis mee. Een deel van de klachten in het lichaam kunnen ook verholpen worden. Gelukkig maar (verander wat je kunt veranderen)! Echter er zijn ook lichamelijke klachten, die niet goed op te lossen zijn. Deze klachten vragen dan ook om een andere benadering van de fysiotherapeut. De focus verschuift dan van klachtreductie naar het leren omgaan met deze klachten (accepteer wat je niet kunt veranderen). Deze verschuiving van focus kan echter verwarring oproepen bij de cliënt; deze ziet de fysiotherapeut vaak als probleemoplosser. Toch kunnen deze twee doelstellingen naast elkaar bestaan in een fysiotherapeutisch behandeltraject. Een manier om deze twee doelstellingen toch te kunnen integreren in één behandeling, is door te gaan kijken naar twee modi-van functioneren van mensen, namelijk de doe-modus en de zijn-modus.
Doe-modus (oplosser):
De doe-modus staat automatisch en onbewust aan bij mensen; het is onze natuurlijke probleemoplosser. En daar is niks mis mee. Want als je een probleem kunt oplossen: doen! Dit is in de eerste lijn ook vaak de focus van waaruit gewerkt wordt door de fysiotherapeut. Deze doe-modus brengt ons echter in de problemen als we het probleem niet kunnen oplossen, zoals vaak het geval is bij chronische lichamelijke klachten. De oplosser loopt dan vast en de probleemoplossingsstrategieën zorgen vaak voor extra problemen (bijvoorbeeld: piekeren, stemmingsklachten, overbelastingsklachten).
Zijn-modus (observator):
De tegenhanger van de doe-modus is de zijn-modus. Deze zijn-modus betreft in wezen een observator-modus; deze heeft aandacht voor wat er zich in het hier en nu voordoet. Daarbij is ruimte voor gedachten, gevoelens en lichamelijke gewaarwordingen, zowel positieve, neutrale als negatieve ervaringen. Deze zijn-modus geeft iemand dus tools om om te gaan met problemen die in het hier en nu niet direct op te lossen zijn. Deze zijn-modus is echter niet een modus die van nature aanwezig is, deze moet ACTief worden ontwikkeld. Vanuit de Acceptance and Commitment Therapy (ACT) krijgen cliënten tools aangereikt om hun aandacht te richten op het hier en nu (mindfulness), ruimte te maken voor de ervaren obstakels (acceptatie) en afstand te leren nemen van hun gedachten (defusie). Deze tools dragen allemaal bij aan de ontwikkeling van deze zijn-modus en geeft een cliënt handvatten op zich te verhouden tot zijn onoplosbare klachten. Tevens leert de cliënt vanuit de zijn-modus herkennen wanneer deze weer in de onwerkbare doe-modus is geschoten (vaak getriggerd door opleving van de lichamelijke klachten), zodat deze weer kan overschakelen naar de meer functionele coping vanuit de zijn-modus.
De doe-modus en de zijn-modus zijn beide nodig!
Als fysiotherapeut vertegenwoordig je in het therapie proces vaak twee verschillende koersen en dit kan voor de cliënt verwarrend werken.
De ene koers ontspringt vanuit de doe-modus stand: het oplossen van problemen. Vanuit de doe-modus ga je actief aan de slag om de pijnklachten te reduceren, bijvoorbeeld door het op peil houden van spierkracht en mobiliteit, houdingscorrectie, het verbeteren van de fysieke belastbaarheid. Evenals aan de slag gaan met leefstijl, zoals gezonde slaap en voldoende balans tussen inspanning, ontspanning en rust.
Echter bij klachten die niet oplosbaar zijn, loopt de doe-modus vast (en zorgt vaak zelfs voor extra problemen). Dan dient er te worden overgestapt op de tweede koers: leren omgaan met deze klachten vanuit de zijn-modus. De zijn-modus geeft de cliënt tools om zich middels aandacht, acceptatie en compassie op een gezonde manier te verhouden tot deze klachten en helpt de cliënt vervolgens te focussen op de zaken waar deze wel invloed heeft. Acceptance and Commitment Therapy geeft cliënt concrete tools in handen om deze zijn-modus te ontwikkelen.
Het leren onderscheid maken tussen de doe-modus (oplosser) en de zijn-modus (observator) kan dus verhelderend werken in de begeleiding van cliënten met lichamelijk ervaren klachten. Tijdens een fysiotherapeutisch behandeltraject zal er vaak zowel aandacht zijn voor het reduceren van de klachten, alsook leren omgaan met de (rest)klachten. Daarbij komen we dan ook weer uit bij het bekende credo: “Verander wat je kunt veranderen en accepteer wat je niet kunt veranderen“.
N.B. Onlangs heeft Suzanne de Masterclass ACT & Fysiotherapie voor ACT in Actie verzorgd. Deze is beschikbaar via de ACT in Actie – Academy, middels ons videoplatform ACTFLIX.