Het Centrum voor Deeltijdbehandeling van GGz Drenthe is er voor mensen die vastlopen op meerdere levensgebieden, waarbij de problemen die ze ervaren vaak voortkomen vanuit een problematische interactie met belangrijke anderen. We gebruiken hiervoor Contextuele Schematherapie (CST). CST is een hybride combinatie tussen schematherapie en elementen uit Acceptance and Commitment Therapy (ACT), compassiegerichte en oplossingsgerichte therapie. Het belangrijkste verschil met ‘klassieke’ schematherapie is dat we niet primair focussen op het veranderen of bestrijden van nonadaptieve schema’s, maar op het effectief leren leven met schema’s. Conform de visie van ACT en RFT gaan we ervan uit dat het niet nodig en nuttig is om de inhoud van schema’s te veranderen. Wat doen we dan wel?
In CST gebruiken we het schemamodel als narratief. Het geeft een rationale over hoe je bent geworden wie je bent en waarom schema’s functioneel voor je waren als kind. Cognitieve fusie met dit narratief leidt tot regelgeleid gedrag (schemabevestiging genoemd in de schematherapie) en biedt daarmee een verklaring voor het blijven vastlopen in zichzelf herhalende gedragspatronen. Het gevolg is dat de basisbehoeften waaraan in de leergeschiedenis tekort gedaan werd ook in het heden niet bevredigd worden. Dit leidt tot een leven vol experiëntiële vermijding en niet-waardengericht gedrag. Cliënten wordt geleerd op een psychologisch flexibele manier met dit narratief om te gaan. Dit gebeurt door te oefenen met alternatief, meer waardengericht gedrag, daarbij mindful omgaand met het schema dat de deelnemer zal blijven proberen over te halen om terug te vallen in regelgeleid gedrag. Cliënten leren om op compassievolle wijze te kijken naar hun geschiedenis, de functionaliteit die schema’s hadden en de verleiding van schema’s om oud vertrouwd regelgeleid gedrag te blijven vertonen. Ze worden ondersteund om de moed op te vatten om hun geschiedenis een andere, waarde(n)volle wending te geven door middel van schematherapeutische en ACT technieken en inzichten vanuit de oplossingsgerichte therapie. Binnen de behandeling bestaat veel aandacht voor schemamodi waarbij onze aanpak niet verschilt van klassieke schematherapie, deze aanpak is al congruent met ACT.
Een tweede verschil met klassieke schematherapie is gelegen in de theoretische rol van de modus Gezonde Volwassene en de rol van het ACT proces Zelf als Context. Daar waar de Gezonde Volwassene bij klassieke schematherapie ‘slechts’ een modus is, wordt de Gezonde Volwassene binnen contextuele schematherapie gezien als een min of meer aangeleerde vervanger voor het niet aangeleerd hebben gekregen van een Zelf als Context. Het idee is dat de opvoeders van onze cliënten niet in staat zijn geweest om op adequate wijze het kind geleerd te hebben om te IKken: het adequaat handelen vanuit een ‘ik’ als resultaat van consequent belonen van het handelen vanuit een ‘ik’. Dit leert een kind gedurende talloze interacties met een veilige, stabiele opvoeder. Hierdoor leert het kind onderscheid te maken tussen het observerend zelf en datgene wat het meemaakt buiten zichzelf. Verstoringen in dat leerproces kunnen plaatsvinden wanneer de opvoeders zelf problemen ervaren waardoor hun belangen groter waren die dan die van het kind. Dit kan gebeuren in geval van misbruik, geweld, bedreiging, dreiging met verlating, verwaarlozing of pure afwezigheid, of welke andere schending van basisbehoeften van het kind dan ook. Deze verstoring in het IKken leidt tot een overmatige aandacht voor de buitenwereld, die per definitie instabiel en continu veranderlijk is, in combinatie met een chronisch tekort aan aandacht voor de binnenwereld. Voor het bepalen wat men wil in het leven, en dus ook voor het bepalen van bijvoorbeeld behandeldoelen, is het nodig te weten waar men heen wil vanuit een zekere positie. Dit is niet goed mogelijk wanneer men niet aangeleerd heeft die positie in te nemen.
In de behandeling staat het leren IKken centraal, zonder dat dit als zodanig benoemd wordt. We leren cliënten IKken door een consequente, warme en compassievolle aandacht voor de eigen innerlijke beleving en basisbehoeften en een impliciete graduele training waarin mensen aanleren om dit zelf te gaan doen. We maken daarbij actief gebruik van de modus van de Gezonde Volwassene, die je de schematherapeutische versie van het ACT concept Zelf als Context zou kunnen noemen.
Onze missie is om met deze aanpassingen schematherapie effectiever te maken, met name voor de groep mensen bij wie klassieke schematherapie minder goed werkt.
Door: Marco Kleen en Sjoerd ter Dorsthorst