Acceptance and Commitment Therapy (ACT) heeft een prominente plek verworven binnen de psychologie, met een indrukwekkende hoeveelheid wetenschappelijk onderzoek dat de effectiviteit van deze therapievorm ondersteunt bij diverse problematieken – binnen en buiten de GGZ (meer dan 1000 RCT’s). Wat vier decennia geleden, in de jaren ’80 begon als een innovatieve benadering van gedragsverandering, is uitgegroeid tot een mainstream therapie die wereldwijd wordt toegepast!

Recent is een artikel verschenen van ACT-founder Steven Hayes (Hayes et al, 2024), waarin hij terugblik op de historie en groei van ACT, alsook een korte vooruitblik doet over de mogelijke verdere ontwikkeling van ACT. In dit blog delen wij graag de highlights uit dit artikel. Hayes onderscheid drie verschillende ontwikkelperiodes van ACT:
– Opbouwen van het fundament van CBS, RFT & ACT.
– Positionering van ACT als derde generatie gedragstherapie.
– ACT als evidence based therapy, met focus op onderliggende transdiagnostische processen.

First Era: Opbouwen van het fundament van CBS, RFT & ACT (1980-1999)
De basis van ACT ontstond in de jaren ‘80 in de onderzoeksgroep van Prof. Steven Hayes. Deze waren reeds bezig met onderzoek functioneel contextualisme – en daaruit voorvloeiende RFT als model voor het begrijpen van menselijk gedrag (waarbij taal een belangrijke rol speelt). De eerste behandelprotocol wat op deze theoretische basis was ontwikkeld, heette oorspronkelijk niet ACT maar Comprehensive Distancing. Hier waren de drie kernpilaren van ACT in zijn huidige vorm (open, aware, engaged) reeds aanwezig. De eerste onderzoeken naar ACT werden opgestart en in 1999 verscheen het eerste ACT-handboek – waarbij het uitgebreide ACT-hexaflex zoals we deze nu kennen werd gepresenteerd. Met het verschijnen van dit handboek werd ACT als therapievorm beschikbaar voor de klinische praktijk.

Second Era: Positionering van ACT als derde generatie gedragstherapie (2000-2011)
In deze periode begon ACT zijn opmars te maken vanuit het onderzoekslab naar de klinische praktijk – als vorm van derde generatie gedragstherapie. Daarbij werd er veel onderzoek gedaan naar de toepasbaarheid van ACT – en daarbij ook de effectiviteit van ACT bij verschillende toepassingsgebieden (inclusief de vergelijking met de dominante CGT). In deze periode werden er ook veel ACT-meetinstrumenten ontwikkeld, om de ACT-processen goed te kunnen monitoren / onderzoeken.

Third Era: ACT als evidence based therapy, met focus op onderliggende transdiagnostische processen (2012-2023)
In 2012 verscheen het geheel herziene ACT-handboek, op basis van alle nieuwe inzichten opgedaan in de afgelopen 10 jaar. In deze periode steeg het aantal uitgevoerde RCT’s exponentieel – van 60 in 2011 naar meer dan 1000 in 2023. Hierdoor werd de brede inzetbaarheid en effectiviteit van ACT binnen uit buiten de GGZ verder onderbouwt en werd erkend als volwaardig lid van de evidence based interventies. Tevens begint er steeds meer aandacht te komen voor de onderliggende transdiagnostische processen die bijdragen aan het vergroten van de psychologische flexibiliteit.

In het artikel sluit Hayes met een korte reflectie over de toekomst van ACT, waarbij deze wederom een nieuwe ontwikkelingsfase in lijkt te gaan met de opkomst van gepersonaliseerde en process-based therapies. Dit houdt in dat de focus verschuift naar interventies die meer gericht zijn op de specifieke context en processen van individuen, in plaats van op standaard therapeutische protocollen (die zijn ontwikkeld en onderzocht op groepsniveau). Daarbij ziet hij ook een rol voor technologische innovaties, om deze person tailored – proces based interventies te realiseren.

Bron: Hayes, Steven & King, Grant. (2024). Acceptance and Commitment Therapy: What the History of ACT and the First 1,000 Randomized Controlled Trials Reveal. Journal of Contextual Behavioral Science. 33. 100809. 10.1016/j.jcbs.2024.100809. Lees HIER het abstract.