Gastblog door Jan Steunenberg, docent ACT in Actie

Wat is Focused ACT?
Focused Acceptance and Commitment Therapy (Focused ACT) is een praktische, flexibele en krachtige methodiek om met ACT te werken als kortdurende interventie (denk aan 1-5 sessies). Focused ACT is ontwikkeld door Kirk Strosahl (een van de grondleggers van ACT) en Patricia Robinson, die hun hele leven in de eerstelijn van de Verenigde Staten met ACT hebben gewerkt. Focused ACT is speciaal ontworpen om direct tijdens het eerste gesprek:
– Tot de kern van het probleem van de cliënt te komen.
– Gericht de psychologische flexibiliteit van de cliënt te versterken.
– Een betekenisvol gedragsexperiment in een specifieke levenscontext te ontwerpen.

Voor wie is Focused ACT?
Focused ACT is ontwikkeld voor professionals die met ACT werken vanuit verschillende beroepsprofielen en contexten. Het is geschikt voor Leerkrachten, Coaches, Counselors, Maatschappelijk Werkers, GGZ Agogen, Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundigen, POH-GGZ, Huisartsen, Psychologen in de Basis en Specialistische GGZ en Psychiaters. Focused ACT als methodiek is zo ontwikkeld, dat deze geïntegreerd kan worden in diverse professionele contexten. Het kan gebruikt worden voor gesprekken van tien minuten tot gesprekken van een uur. De tijd die je hebt, bepaalt wat je al dan niet gebruikt uit de methodiek.

Wat is het doel van Focused ACT?
Het doel van Focused ACT kan samengevat worden door het Engelse acroniem van FACT te gebruiken:
Focus: op de onwerkbare resultaten van vermijding.
Accept: de aanwezigheid van onaangename innerlijke ervaringen.
Choose: een levenspad dat gebaseerd is op persoonlijke waarden.
Take action: waardoor jij dat levenspad bewandelt.

Focused ACT in Vogelvlucht
Focused ACT bestaat grof gezegd uit vijf fasen. Deze fasen zijn niet rigide en kunnen verwisseld worden in volgorde, afhankelijk van de situatie. Hieronder nemen we deze vijf fasen kort door.

Fase 1: Voorstellen
Wanneer we de cliënt voor de eerste keer ontmoeten, stellen we ons volgens een specifiek script (wat vrij aan te passen is) voor aan de cliënt. Dit script heeft als voornaamste doel om de cliënt erop voor te bereiden dat gedrag elk moment betekenisvol kan veranderen.

Fase 2: Contextuele Beoordeling
We brengen vervolgens in korte tijd op systematische wijze de levenscontext, probleemcontext en de werkbaarheid van gedrag binnen de probleemcontext in kaart. Hierbij ‘peilen’ we de psychologische flexibiliteit van de cliënt.

Levenscontext: we gebruiken de levensdomeinen ‘Liefde, Werk, Plezier en Gezondheid’. We hebben oog voor het functioneren-, rollen-, stressoren- en krachtbronnen van de cliënt.

Probleemcontext: we framen het belangrijkste probleem in woorden van de cliënt. We staan stil bij de vraag wanneer en onder welke omstandigheden dit probleem is ontstaan, wat het probleem erger maakt of verbetert en hoe een typisch problematische situatie er voor de cliënt uitziet.

Werkbaarheid: we staan stil bij de vraag wat de cliënt bij ons zoekt. Wat de cliënt zelf al gedaan heeft om met dit probleem om te gaan. Hoe dat op korte en lange termijn heeft gewerkt. Wat de cliënt anders zou doen als zij kon kiezen.

Fase 3: Casusconceptualisatie
De casusconceptualisatie bespreken we, na afronding van de contextuele beoordeling, kort en bondig met de cliënt. Zodat hier consensus over is. Om tot een casusconceptualisatie te komen, maken we voor onszelf als professional tijdens de contextuele beoordeling, gebruik van twee hulpmiddelen:

Het Vier Vlakken Hulpmiddel: helpt om waarden-, toegewijd handelen-, onaangename innerlijke ervaringen die de cliënt wil vermijden-, regels- en vermijdingsgedrag in beeld te krijgen. Dit hulpmiddel heeft veel overeenkomsten met de ACT Matrix (mocht je daarmee bekend zijn).

Het Pilaren Beoordeling Hulpmiddel: helpt om te kiezen op welke kernprocessen we onze voornaamste interventie(s) gaan richten. Focused ACT maakt wat dit betreft gebruik van 3 pilaren van psychologische flexibiliteit in plaats van 6 kernprocessen van psychologische flexibiliteit.

Belangrijke onderdelen van deze bespreking zijn:
1. Benoem de kracht van de cliënt die je is opgevallen tijdens de contextuele beoordeling. Cliënten denken namelijk dat ze stuk zijn als ze bij ons komen, en zien hun kracht vaak niet meer.
2. Benoem de belangrijkste waarde van de cliënt die in de knel is geraakt door vermijdingsgedrag. Hier reframen we de pijn die de cliënt in de probleemcontext ervaart naar een belangrijke waarde.
3. Bespreek de (on)werkbaarheid van controle strategieën. En de (op experiëntiële vermijding gebaseerde) regels die voor dit gedrag zorgen.
4. Bespreek de opties die de cliënt al zelf heeft benoemd of die jij voor je ziet die er zijn om flexibeler om te gaan met het probleem waar de cliënt tegenaan loopt.

Fase 4: Interventies
We hebben samen met de cliënt vastgesteld waardoor de cliënt is vastgelopen in haar probleemcontext. De cliënt heeft gekozen waar zij aan wil werken om het probleem op een meer flexibele manier te benaderen. Nu is het tijd om een korte en gerichte interventie in te zetten om de psychologische flexibiliteit van de cliënt te vergroten en een gedragsexperiment te formuleren zodat de cliënt ook buiten de gesprekskamer aan de slag gaat met gedragsverandering.

Psychoeducatie / Metaforen / Ervaringsgerichte oefeningen / Vaardigheidstraining: interventies kunnen bestaan uit psycho educatie (op basis van beroepsgebonden richtlijnen bv.) die ACT-congruent is. Vaak zul je een ACT-metafoor gebruiken of kiezen voor een ervaringsgerichte ACT-oefening om een van de pilaren van psychologische flexibiliteit te versterken.

Het Gedragsexperiment: alles wat we doen tijdens het gesprek, leidt tot het ontwikkelen van een gedragsexperiment. De cliënt gaat namelijk iets radicaal anders doen in haar probleemcontext: in plaats van het vermijden van onaangename innerlijke ervaringen, gaat zij toegewijd handelen. Waarbij zij expliciet stilstaat bij de vraag of zij bereid is dat wat ze voorheen wilde vermijden nu zal gaan ervaren als zij investeert in haar belangrijkste waarde binnen de probleemcontext.

Fase 5: Afsluiting
Nadat het gedragsexperiment is geformuleerd, sluiten we het gesprek altijd op dezelfde manier af door twee schaalvragen te stellen. We vragen de cliënt:

Hoeveel vertrouwen heb je er op een schaal van 1 tot 10 in dat je het gedragsexperiment gaat uitvoeren? 1 is geen vertrouwen en 10 is heel veel vertrouwen. Onder een 7 kijken we het vertrouwen in het uitvoeren van het gedragsexperiment minimaal een 7 te maken.

Hoe behulpzaam was dit gesprek voor jou op een schaal van 1 tot 10? 1 is niet behulpzaam en 10 is heel behulpzaam. Onder een 7 bespreken we wat we een volgende keer anders zouden kunnen doen om de behulpzaamheid minimaal een 7 te maken.

Vervolggesprekken
Vervolggesprekken hebben grotendeels dezelfde structuur. We hoeven onszelf echter niet meer voor te stellen en weten al (grotendeels) voldoende over de levens- en probleemcontext van de cliënt. Vervolggesprekken beginnen we dan ook direct met het bespreken of er veranderingen zijn in het probleem sinds de cliënt hier anders mee omgaat. En we bespreken het gedragsexperiment en de gevolgen daarvan na. Daarna maken we een nieuwe casusconceptualisatie, gaan we aan de slag met interventies, formuleren we een gedragsexperiment met de cliënt en sluiten we het gesprek af met de twee eerder genoemde schaalvragen. Wanneer de cliënt het idee heeft zelf verder te kunnen, sluiten we het contact af. Waarbij we vermelden dat onze deur altijd openstaat, mocht de cliënt weer vastlopen in gedrag dat niet voor haar werkt.

Meer leren over Focused ACT?
In mei 2025 komt de Zweedse Klinisch Psycholoog Thomas Gustavsson naar Nederland om samen met Jan Steunenberg een driedaagse Focused ACT Training te geven! Ontdek hoe je Focused ACT effectief inzet en vergroot de impact van je ACT interventies! Klik HIER voor meer informatie en aanmelden voor de training Focused ACT with Thomas Gustavsson.